Teletıp uygulamaları ilişkin düzenleme; “Uzaktan Sağlık Hizmetlerinin Sunumu Hakkında Yönetmelik“ adı altında 10 Şubat 2022 tarihli Resmî Gazetede yayınlandı. Özellikle pandemi döneminde, sağlık hizmetine yerinden ulaşım ihtiyacının artması, kronik hastaların takip gereksinimleri, evde bakım hizmeti ihtiyacının çoğalması gerçeği ve farklı nedenlerle teletıp hizmetleri özel sağlık kuruluşlarınca sunulmaya başladı. Yasal düzenleme olmamasına rağmen sunulan, “uzaktan sağlık hizmetleri” hukuksal açıdan tartışılır hale gelmişti.
Bu tartışmalar içinde yer alan; “hangi tıbbi hizmetler teletıp yoluyla verilebilir? Sistem nasıl denetlenecek? Kişisel verilerin korunmasından kim sorumlu? Hekimin bilgi verme ve aydınlatma yükümlülüğünün kapsamın nedir? Hastanın kimliği nasıl doğrulacak? Yüz yüze tıbba alternatif mi? Hekimin bizzat muayene yükümlülüğü ortadan kalkar mı?… ” gibi onlarca sorunun, yeni yönetmelikte karşılık bulup bulmadığını birlikte inceleyelim:
Yönetmeliğin Amacı Nedir?
Yönetmeliğin amacı; sağlık hizmetinin mekândan ve coğrafyadan bağımsız olarak ve çağdaş tıbbî teknolojiye dayanılarak sunulması ve denetiminin sağlanması olduğu ifade edilmiştir.
Teknik Altyapı Ve Yazılımı Kim Sağlayacak?
Uzaktan sağlık hizmeti için gerekli altyapı ve teknik donanım ilgili sağlık tesisi tarafından sağlanacak, ancak gerekli altyapı ve teknik donanıma ilişkin kriterler Bakanlık tarafından belirlenecektir.
Yönetmelikte “Uzaktan Sağlık Bilgi Sistemi” olarak adlandırılan yapı; teletıp hizmetinin sunumu için gerekli olan yazılı, sesli veya görüntülü iletişim imkânını sağlayan güvenli yazılım olarak tanımlanmıştır.
Yazılımı Kim Üretecek?
Yazılım, Bakanlık veya Bakanlık harici yetkilendirilmiş geliştiriciler tarafından Bakanlığın belirlemiş olduğu asgari standartlara uygun olarak geliştirilebilecektir.
Geliştirilen “uzaktan sağlık bilgi sistemi” Bakanlığın sistemine tescil edilecek, tescili yapılmamış sistem ile sağlık hizmeti sunumu verilemeyecektir.
Uzaktan sağlık bilgi sistemi, Bakanlıkça belirlenen işlemlerin, sağlık tesisinin bilgi yönetim sistemine bildirilmesine ve aktarılmasına imkân verecek şekilde olacaktır.
Uzaktan Sağlık Hizmeti Sunumuna Elverişli Tıbbi Hizmetler Nelerdir?
Uzaktan sağlık hizmetinin elverdiği ölçüde muayene,
Hastanın tıbbî gözlem, izlem ve takibi ile değerlendirmesi,
Teşhis edilmiş hastalıkların kontrolü,
Tıbbî danışmanlık, konsültasyon veya ikincil görüş,
Uzaktan yönetimi ve takibi için kişinin kan şekeri ve kan basıncı gibi klinik parametrelerinin değerlendirilmesi, izlenmesi, tedavi ve ilaç yönetimi,
Psikososyal destek hizmetlerinin sağlanmasına yönelik hizmetler,
Sağlık riski artan veya ileri yaşlı kişilerin çok yönlü değerlendirmesi ve takibi,
Teknolojik imkânların elvermesi ve Bakanlıktan gerekli izinlerin alınması koşuluyla, Bakanlıkça belirlenen girişimsel veya cerrahi operasyon hizmetleri,
Endemik veya epidemik salgınlarda ulusal nitelikteki kılavuzlar doğrultusunda kişilerin sağlığının korunmasına yönelik gerekli tıbbî işlemlerin yürütülmesi,
Giyilebilir teknolojiler ve diğer tıbbî cihazlar ile sağlık verilerini ölçülmesi ve takibi,
Hekim tarafından değerlendirilen kişiye, e-reçete ve e-rapor tanzimi ilgili yönetmelikte Teletıp yolu ile yapılabilecek tıbbi uygulamalar olarak belirtilmiştir.
Hasta Aydınlatması Nasıl Yapılacak?
Yönetmelikte “hastanın bilgilendirmesi” olarak yer almaktadır. 9’’uncu maddede yer alan düzenlemeye göre uzaktan sağlık hizmeti sunulmaya başlanmadan önce hastaya bildirilmesi gerekenler hususlar şunlardır:
a) Sağlık meslek mensubunun kimliği ve var ise uzmanlığı,
b) Sağlık meslek mensubunun kendisi ile fiziksel olarak aynı ortamda bulunmayacağı,
c) Yüz yüze verilen sağlık hizmetinin muadili olamayacağı,
ç) Uzaktan sağlık hizmeti ile uygulamalı tedavilerin farklı olduğu,
d)Devam eden bir tedaviyi aksatacak şekilde uzaktan sağlık hizmetinden faydalanılamayacağı,
e) Acil tıbbî durumlarda en yakın acil servise başvurulması gerektiği,
f) Hizmetinin ücreti, kapsamı, herhangi bir sağlık sigortası kapsamında karşılanıp karşılanmayacağı,
g) Tarafların açık rızası olmaksızın, ses veya görüntü kaydı alınmasının yasak olduğu; ancak KVKK uyarınca alınan sağlık hizmetine ilişkin kayıtların tutulacağı, KVKK mevzuatına ve mahremiyete uygun olarak Sağlık Bakanlığı bilgi sistemine aktarılacağı,
ğ) Uzaktan sağlık bilgi sisteminin kamera ve/veya mikrofon erişimine izin verilmesinin istenebileceği,
h) Taraflar arasında ses ve/veya görüntünün iletilememesi hâlinde, uzaktan sağlık hizmetinin başlamayabileceği, başlamış ise devam ettirilemeyebileceği,
ı) Tıbbi veya hukuki sebeplerle karşı tarafa bilgi verilerek uzaktan sağlık hizmetinin her zaman sonlandırılabileceği,
i) Uzaktan sağlık hizmeti veren kişinin, uzaktan sağlık hizmeti sunumunda kullandığı bilişim sistemlerinin, kullanıcı adı ve parolalarının güvenliğini sağlamaktan bizzat sorumlu olduğu,
j) Verilecek sağlık hizmetinin mâhiyeti ve sonuçları konularında bilgilendirilir.
Şeklinde maddeler halinde sıralanmıştır.
Ancak buna ilaveten; “Bilgilendirme, sağlık hizmeti talep eden kişi tarafından anlaşılabilecek sade bir dil ile yapılmalıdır.
Sağlık hizmeti sunumu kapsamında yerine getirilmesi gereken aydınlatma yükümlülüğüne ilişkin genel usûl ve esaslar saklıdır.” şeklindeki düzenlemeye de yer verilmiştir.
Bu durumda “Hasta Hakları Yönetmeliği” ve Biyotıp Sözleşmesi’nde yer alan hasta aydınlatmasına dair yükümlülüğün de devam edeceği ifade edilmiştir.
Hastanın Kimlik Doğrulaması Nasıl Yapılacak?
Hekim, hastadan kimlik belgesini kamera üzerinden göstermesini talep edebilecek, hastanın kimliğinden şüphe duyduğu takdirde, kimliğini doğrulamasını isteyebilecektir. Bu talebin yerine getirilmemesi hâlinde uzaktan sağlık hizmeti vermeyebilecek veya başlamış olan hizmeti sonlandırabilecektir.
Yönetmelikte, kimlik doğrulamaya yönelik gerekli tedbirlerin alınması veya ikincil bir kimlik doğrulaması altyapısının oluşturulması yükümlülüğü sağlık tesisine yüklenmiştir.
Kişisel Verilerin Korunması Kimin Sorumluluğunda Olacak?
Yönetmeliğe göre; uzaktan sağlık hizmeti sunumunda, hasta mahremiyetinin ve kişisel verilerinin korunmasından hizmeti veren sağlık tesisi ve sağlık meslek mensubu sorumludur.
Hizmet sunumu sırasında, her iki tarafın açık rızası olmaksızın görüntülü veya sesli olarak kayıt altına alınamaz, hizmet esnasında fotoğraf çekilemez.
Tarafların açık rızası olması hâlinde, sunulan uzaktan sağlık hizmetine ilişkin görüntülü veya sesli kayıt alınabilir. Kayıtlar, sağlık hizmeti veren sağlık tesisinde veya Bakanlığın izin verdiği güvenli veri merkezlerinde saklanır.
Kanunen izin verilen mercilere ve idarî bir soruşturma kapsamında Bakanlık müfettişlerine bu kayıtlara erişim izni verilir.
Bu kapsamda alınmış olan görüntülü veya sesli kayıtlar, oniki aydan fazla saklanamaz ve sürenin dolması ile birlikte ayrıca bir bildirime gerek olmaksızın silinir.
Uzaktan sağlık hizmeti alımı esnasında Bakanlıkça belirlenen iz kaydı bilgileri sağlık tesisi tarafından sağlık tesisinin tabi olduğu mevzuatta belirtilen süre boyunca saklanır.
Bakanlığa Gönderilen İz Kayıtları Ne Kadar Saklanır?
Uzaktan sağlık hizmetine ilişkin iş ve işlemler dijital ortamda kaydedilir, ilgili mevzuat uyarınca Bakanlıkça belirlenen usûl ve esaslar çerçevesinde Bakanlık merkezî sağlık veri sistemine gönderilir. Uzaktan sağlık hizmeti alımı esnasında Bakanlıkça belirlenen iz kaydı bilgileri sağlık tesisi tarafından sağlık tesisinin tabi olduğu mevzuatta belirtilen süre boyunca saklanır.
Sağlık Turizmimde Kullanımı Mümkün Mü?
Yönetmeliğin 15’nici maddesinde uluslararası sağlık turizmi yetki belgesi almış olan sağlık tesislerince, uluslararası sağlık turizmi ve turistin sağlığı kapsamında uzaktan sağlık hizmeti verilebileceği belirtilmiştir.
Genel Sınırlama Ve Çekinceler
Ayrıca yönetmeliğin çeşitli maddelerinde yer alan düzenlemeler ile;
Türkiye’de meslek ifasına yetkili olmayan ve/veya adına çalışma belgesi düzenlenmemiş hekim aracılığıyla uzaktan sağlık hizmeti sunulamayacağı,
Türkiye İlaç ve Tıbbî Cihaz Kurumu tarafından kaydedilmiş tıbbî cihazlardan başka bir tıbbî cihaz kullanımına izin verilemeyeceği,
Randevu alacak kişiyi, uzaktan sağlık hizmeti almaya zorlayacak şekilde davranılamayacağı,
Randevu programlarının, sağlık tesisine gelme imkânını zorlaştıracak veya engelleyecek şekilde düzenlenemeyeceği,
Sağlık hizmetinin uzaktan sunuluyor olmasının, sağlık hizmetinin niteliğinden ödün verme sebebi olarak kabul edilemeyeceği,
Kişisel verilerin ilgili mevzuat haricinde işlenemeyeceği ve aktarılamayacağı hususları özellikle belirtilmiştir.
Sonuç olarak;
Uzaktan sağlık hizmeti sunumuna elverişli tıbbi hizmetler olarak belirtilen uygulamaların son derece geniş kapsamlı olarak düzenlendiği görülmektedir. Yönetmelikte yer alan; “elverdiği ölçüde muayene, kan şekeri ve kan basıncı gibi klinik parametrelerinin değerlendirilmesi, Bakanlıkça belirlenen girişimsel veya cerrahi operasyon hizmetleri, e-reçete ve e-rapor tanzimi” gibi işlemlerin, yüz yüze muayeneyi zorunlu kılan ve ileride hekimler açısından sorunlar yaratabilecek noktalar olduğunu öngörüyoruz.
Tıbbi Deontoloji Tüzüğü’nün 16 ve 23’inci maddelerinde yer alan “bizzat muayene” ve “muayenesiz tedavi yasağını” ilkelerini tamamen göz ardı eden düzenlemelerin tıbbi malpraktis iddialarının artmasına yol açabileceği de dikkate alınmalıdır.
#Teletıp uygulamasının, hastanın “daha önce bizzat muayenesinin yapılmış olması kaydıyla” teşhis edilmiş hastalıkların kontrolü, izlem ve takibinde, konsültasyon veya ikincil görüş alınması aşamalarında ayrıca giyilebilir teknolojiler ve cihazlar ile sağlık verilerinin takibinde kullanılabileceği açıktır. Keza teletıp uygulamaları, endemik veya epidemik salgınlarda halk sağlığının korunmasına yönelik gerekli tıbbî işlemlerin yürütülmesi sırasında da önemli faydalar sağlayacaktır.
A