Sağlık sektöründeki ticarileşme ve karlılığın büyüklüğü sağlık kuruluşu ve hekimleri keskin bir rekabete sürüklemektedir. Sosyal medyada başta olmak üzere her mecrada kıyasıya yapılan reklamlar tüm hukuk normları görmezden gelinerek sürdürülmektedir. Hastayı bilgilendirme adı altında yapılan yayın ve tanıtımların, çoğu zaman doğrudan yönlendirme amacı taşıdığı ve haksız rekabet yaratacak düzeyde olduğu görülmektedir. Bir kamu hizmeti olması gereken sağlık hizmetinin, tamamen tüketici ilişkisine dönüşmüştür. Ödenecek cezaların, reklam maliyeti olarak algılandığı ve bu maliyetin de tüketiciye yansıtıldığı ortamda hekim ve hastanın meta olarak değerlendirilmesi kaçınılmaz olacaktır.
Sağlıkta Reklam Yasağı
Oysaki sağlık hizmetleri ile ilgili yapılacak tanıtımların sınırları yasa ve yönetmelikler ile belirlenmiştir. 1219 Sayılı Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun’un 24. maddesi ve buna paralel Tıbbi Deontoloji Tüzüğü’nün 9. maddesine göre; “hekimlerin adlarını, Tıpta Uzmanlık Tüzüğü’ne göre kabul edilmiş olan ihtisaslarını, akademik unvanlarını, hasta kabul ettikleri mahal ile muayene saatlerini bildiren ilanlar verebilmeleri mümkün olup, diğer suretlerle ilan, reklam, vesaire yapmaları memnudur. “Kısacası sağlıkta reklam yasaktır.
Özel Hastaneler Yönetmeliği ’nin 60. maddesine göre; “Özel hastaneler; tıbbî deontoloji ve meslekî etik kurallarına aykırı şekilde, insanları yanıltan, yanlış yönlendiren ve talep yaratmaya yönelik, ruhsatında yazılı kabul ve tedavi ettiği uzmanlık dallarından başka hastaları kabul ve tedavi ettiği intibaını uyandıran, diğer hastaneler aleyhine haksız rekabet yaratan davranışlarda bulunamazlar ve bu mahiyette tanıtım yapamazlar. Özel hastaneler tarafından; sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikteki bilgilendirme ve tanıtımlar yapılabilir. Bilgilendirme ve tanıtım faaliyetleri kapsamında, yanıltıcı, abartılı, doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmamış bilgilere ve talep yaratmaya yönelik açıklamalara yer verilemez. Özel hastaneler; hizmet alanları ve sunacağı hizmetler ile açılış bilgileri ve benzeri konularda toplumu bilgilendirmek amacıyla tanıtım yapabilir ve ilan verebilir. Özel hastaneler tarafından oluşturulan internet sitelerinde; yer alan her türlü sağlık bilgisi, alanı ile ilgili bilgi ve tecrübeye sahip sağlık meslek mensupları tarafından verilmek zorundadır. Bu siteler aracılığıyla hiçbir şekilde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler verilemez. İnternet sayfalarında verilen bilginin, son güncelleme tarihi açıkça belirtilir.”
Sadece özel hastaneler değil, muayenehaneler, tıp merkezleri, poliklinikler, görüntüleme merkezleri gibi ayakta teşhis ve tedavi yapılan özel sağlık kuruluşları da ilgili yönetmelik gereği reklam yapamazlar. Ayakta Teşhis Ve Tedavi Yapılan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkında Yönetmeliğin 29.maddesinde; ”Sağlık kuruluşları tarafından, tıbbi deontoloji ve mesleki etik kurallarına aykırı, insanları yanıltan, yanlış yönlendiren, talep yaratmaya yönelik, doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmamış veya yerleşik tıbbi metot haline gelmemiş uygulamalara dayalı tanıtım yapılamaz ve diğer sağlık kuruluşları aleyhine haksız rekabet yaratan davranışlarda bulunulamaz. Tabelaları ile basılı ve elektronik ortam materyallerinde, ruhsatnamesinde kayıtlı sağlık kuruluşu ismi dışında başka bir isim kullanılamaz. Sağlık kuruluşları, sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikte bilgilendirme yapabilir. Birinci fıkra hükümlerine aykırı olmamak kaydıyla açılışı, hizmet alanları ve sunduğu hizmetler ile ilgili konularda toplumu bilgilendirmek amacıyla tanıtım yapabilir ve ilan verebilir. Ancak, bilgilendirme ve tanıtım faaliyetleri kapsamında yanıltıcı, abartılı, doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmamış bilgilere ve talep yaratmaya yönelik açıklamalara yer verilemez.” şeklînde açık hüküm mevcuttur.
Tıbbi Deontoloji Tüzüğü’nün 8.maddesine göre;” Tabiplik ve diş tabipliği mesleklerine ve tedavi müesseselerine, ticari bir görünüm verilemez. Tabip ve diş tabibi, yapacağı yayınlarda tababet mesleğinin şerefini üstün tutmaya mecbur olup, her ne suretle olursa olsun, yazılarında kendi reklamını yapamaz. Tabip ve diş tabibi, gazetelerde ve diğer neşir vasıtalarında, reklam mahiyetinde teşekkür ilanları yazdıramaz.” şeklinde açık düzenleme mevcuttur.
Yine Deontoloji Tüzüğü’nün 9. maddesinde yer alan düzenleme reklam yasağının devamı kapsamındaki doktor tabelalarının şekli ve boyutu konusundadır. İlgili maddeye göre; … Muayenehane kapılarına veya binaların dışına asılacak tabelaların ebadı ve adedi, mahalli tabip odaları tarafından tespit edilebilir. Tabipler ve diş tabipleri, tabip odalarının bu husustaki kararlarına riayet etmekle mükelleftirler. Tabelalarda en çok iki renk kullanılabilir. Işık verici vasıtalarla tabelaları süslemek yasaktır.” Ancak Deontoloji Tüzüğünün yürürlüğe giriş tarihin 1960 olduğunu düşünürsek, temel etik kurallar bakımında değil ama kimi hususlarda örneğin tabelaların standardı konusunda düzenleme yapılması ihtiyacı doğduğu ortadadır.
Türk Tabipleri Birliği Tabela Yönetmeliği
Bu bağlamda Türk Tabipleri Birliği tarafından 14.02.2015 tarihinde Türk Tabipleri Birliği Tabela Yönetmeliği yayınlanmıştır. Yönetmeliğin amacı da “Sağlık hakkı gözetilerek, sağlık hizmetlerinin tıbbi deontoloji ve meslek etiği kurallarına uygun olarak sunulması için, sağlık kurum ve kuruluşlarının tabelalarında belirtilebilecek ibareler ile tabelaların diğer standartlarının belirlenmesi ve Türkiye genelinde uygulama birliğinin sağlanması” olarak belirtilmiştir.
Ancak ilgili yönetmelik aleyhine Sağlık Bakanlığı tarafından idare mahkemesinde iptal davası açılmıştır. Danıştay Sekizinci Dairesinin 26/12/2018 tarih ve E:2015/3439, K:2018/9070 kararıyla; “Türk Tabipleri Birliğinin, sadece özel muayenehaneleri kapsayacak şekilde tabela kurallarını belirleme konusunda düzenleme yapma yetkisinin bulunduğu, dava konusu Yönetmeliğin ise, idareye tanınan yetkinin kapsamını aşacak şekilde, bütün kamu ve özel sağlık kuruluşlarını kapsayan düzenlemeler öngörmesi sebebiyle yetki yönünden hukuka aykırı olduğu” gerekçesiyle iptaline karar verilmiştir.
Bu karar, İdari Dava Daireleri Kurulu’nun 2019/1762 E, 2020/1982 K nolu ve 26.10.2020 tarihli kararı ile onanmış olup “Türk Tabipleri Birliği Tabela Yönetmeliği” iptal edilmiştir.
Bu durumda; sağlık kurumları dışında, hekim, diş hekimi klinik ve muayenehanelerinin tabela yönetmeliğine ihtiyaç duyacağı ortadadır. Düzenleme boşluğunun olmaması, keyfiliğin ve haksız rekabetin önüne geçilmesi için Sağlık Bakanlığı ve ilgili Birlikler tarafından düzenleyici kuralların konulması ve denetlenmesi yerinde olacaktır.
02.08.2020
AYŞE GÜL HANYALOĞLU
HANYALOĞLU ACAR HUKUK BÜROSU