Sağlık hizmetlerinde tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerine dair 29.07.2023 tarihinde bir yönetmelik yayınlandı. “Sağlık Hizmetlerinde Tanıtım Ve Bilgilendirme Faaliyetlerine Dair Yönetmelik Hakkında” ki bu yönetmelik, sağlık hizmetlerinin tanıtımı ve bilgilendirme faaliyetlerinin nasıl yürütüleceğini, bu faaliyetlerin denetim mekanizmasını ve uygulanacak yaptırım ve cezaları belirlemektedir.
Yönetmelikle amaçlanan; sağlık sektöründeki tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerinin var olan etik kurallara ve hukuki düzenlemelere uygun bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlamaktır. Söz konusu yönetmelik ile getirilen yeni düzenlemeyi kısaca inceleyelim.
**Yönetmelik Sağlık Hizmet Sunumu Alanında Yetkisi, İzni, Ruhsatı Bulunmayan Kişi Ve Kuruluşları da Kapsıyor **
Yönetmelik, sağlık hizmetleri sektöründe faaliyet gösteren tüm tarafları ilgilendirmektedir. Bu taraflar:
- Sağlık meslek mensupları,
- Sağlık hizmeti sunan gerçek ve özel hukuk tüzel kişiler,
- İlgili mevzuatı uyarınca Sağlık Bakanlığı tarafından izin, uygunluk belgesi veya ruhsat ile faaliyet gösteren tüm sağlık kurumları, kuruluşları, müesseseleri,
- Uluslararası sağlık turizmi aracı kuruluşları,
- Sağlık hizmet sunumu alanında yetkisi, izni ya da ruhsatı bulunmayan kişi, kurum ve kuruluşları tarafından yapılan tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerini kapsamaktadır.
**Sağlığı Koruyucu ve Geliştirici Nitelikteki Bilgiler**
Yönetmelik ile sağlık sektöründe tanıtım ve bilgilendirme faaliyetinin nelerden oluşabileceği belirlenmiştir. Düzenlemeye göre tanıtım için kullanılabilecek bilgiler:
Özel sağlık tesisleri için; "hasta kabul ve tedavi edilen uzmanlık dalları, adres ve iletişim bilgileri ile hizmet verilen sağlık alanıyla ilgili sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikteki bilgiler",
Hekimler için ise;" mesleki ve akademik unvanı ile 1219 sayılı Kanunda belirlenen ana dal ve yan dal uzmanlıklarını, muayene gün ve saatlerini, hasta kabul ettiği zaman ve mahal bilgisini ve sunmaya yetkili oldukları sağlık hizmetiyle ilgili sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikteki bilgileri içeren faaliyetler" olarak sınırlandırılmıştır.
**Sağlık Profesyoneli Dışında Bilgilendirme Ve Tanıtım Yapamayacak**
Yapılan düzenleme ile sağlık hizmetlerinin tanıtımı ve bilgilendirilmesinin sadece yetkili sağlık profesyonelleri tarafından yapılması ve belirli bilgilerle sınırlı tutulması öngörülmüştür.
**Mevzuat ile Tanımlanmamış Temel İlkelerde Belirsizlik**
Tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerinde;
- Doğruluk, tarafsızlık, açıklık, hesap verebilirlik ve kamu yararı ilkelerine uyulması,
- Kişisel verilerin gizliliği ve ilgili mevzuat hükümlerine uygun olarak korunması, işlenmesi, saklanması gerektiği,
- Görsel içeriklerin kullanılması konusunda, telif hakkı ve ilgili diğer hukuki düzenlemelere uyulması,
- Görsel içeriklerin kullanımı, ilgili kişi veya kuruluşların izni olmadan yapılamayacağı,
- Hedef kitleye uygun dil ve anlatım kullanılması, bilgiye erişim kolaylaştırılması,
- Toplumun tüm kesimlerine saygı gösterilmeli, ayrımcılık yapılmaması gerektiği belirtilmiştir.
**Sosyal Medya Faaliyetleri**
Yönetmelik, sosyal medya platformları üzerinden gerçekleştirilen sağlıkla ilgili tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerini de düzenlemektedir. Bu faaliyetlerin, yönetmelikte belirlenen ilke ve esaslara uygun olup olmadığı, ilgili uzmanlık alanında akademisyen olan sağlık profesyonellerinden oluşan bir komisyon tarafından incelenir. Bu komisyon, Bakanlık tarafından her seferinde ilgili sağlık alanına özgü olarak oluşturulur ve en az üç kişiden oluşur.
**İnternet Siteleri ve Arama Motorlarına Yönelik Bazı Düzenlemeler**
"Sağlık Hizmetlerinde Tanıtım ve Bilgilendirme Faaliyetleri" konulu yönetmelik, internet siteleri ve arama motorları için bazı kısıtlamalar ve gereklilikler getiriyor. Yönetmelikte, "İnternet sitelerindeki bilgilendirme, son güncelleme tarihi ve internet sitesi editörüne ulaşabilecek iletişim bilgileri açıkça belirtilmelidir." ifadesi yer alıyor. Bu, genellikle web sitelerinin güvenilirliği ve şeffaflığı açısından önemli olup, arama motorları tarafından da olumlu bir faktör olarak kabul edilir.
**Görsel İçeriklerin Kullanım-Öncesi ve Sonrası Fotoğraflar Yayınlanmayacak**
Tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerinde kullanılan görsel içerikler için de kurallar belirlendi. Örneğin, tedavinin etkilerini karşılaştırmalı ve talep oluşturucu nitelikteki öncesi ve/veya sonrası görsellerin kullanılması yasaklandı. Ayrıca, hastanın görsel içeriklerinin kullanılabilmesi için hastanın kendisinin, küçük veya mahkum ise veli veya vasisinin açık rızasının alınması gerektiği vurgulandı, ancak bu husus mevcut düzenlemelerde de bulunmaktadır.
**Denetim Mekanizması**
Yeni yönetmelik, sağlık alanında tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerinin denetimini ve değerlendirilmesini düzenlemektedir. Bu yönetmelik, Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü ve İl Sağlık Müdürlükleri tarafından basın ve yayın organları, internet siteleri üzerinden düzenli olarak taranacak ve bu Yönetmelik hükümlerine aykırı olarak yürütüldüğü tespit edilen tanıtım ve bilgilendirme faaliyetleri hakkında işlem yapılacaktır.
**Sağlıkta Bilgilendirme Tanıtım Faaliyetleri İl Değerlendirme Komisyonu Kurulacak**
Yönetmelik hükümlerine göre, illerde, tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerinin bu Yönetmelik hükümlerine ve ilgili diğer mevzuata uygunluğunu değerlendirmek üzere Valilik onayı ile Sağlıkta Bilgilendirme Tanıtım Faaliyetleri İl Değerlendirme Komisyonu kurulacaktır. Bu komisyon, Sağlık Hizmetleri Başkanı'nın Başkanlığında, bir başkan yardımcısı, ilgisine göre ilgili birim sorumlusu, değerlendirmeye konu olan sağlık alanından kamuda görevli bir uzman hekim var ise Müdürlükte görevli bir avukat, bulunmaması halinde ilde kamuda görevli bir avukat, Ticaret İl Müdürlüğünden bir temsilci ve ilgisine göre kanunla kurulmuş meslek kuruluşlarından bir temsilci olmak üzere toplam yedi üyeden oluşur.
Yönetmelik gereği, radyo ve televizyon kanallarında tanıtım ve bilgilendirme programlarına katılan, konuşma ve açıklama yapan sağlık meslek mensupları, programdan önce belirli bir taahhütnameyi imzalamakla yükümlüdür.
**Radyo ve Televizyon Kanallarındaki Beyanların İncelenmesi**
Radyo ve televizyon kanallarında gerçekleştirilen sağlıkla ilgili tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerinin denetimi de yönetmelikte yer almaktadır. Bu faaliyetlerin, yönetmelikte belirlenen ilke ve esaslara uygun olup olmadığı, ilgili uzmanlık alanında akademisyen olan sağlık profesyonellerinden oluşan bir komisyon tarafından incelenir. Bu komisyon, Bakanlık tarafından her seferinde ilgili sağlık alanına özgü olarak oluşturulur ve en az üç kişiden oluşur.
Komisyon, tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerini inceleyerek bir rapor hazırlar. Bu raporda, toplum ve kişi sağlığına aykırı bilgilendirme, konuşma veya açıklama yaptığı tespit edilen kişiler hakkında ilgili mevzuat çerçevesinde gerekli idari yaptırımların uygulanması gerektiği belirtilir. Ayrıca, bu tür durumlar Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun kapsamında inceleme ve işlem yapılması talebiyle Radyo ve Televizyon Üst Kuruluna bildirilir.
"**Uygulanacak Yaptırım ve Cezalar**
Yönetmelik, sağlık hizmetlerinin tanıtımı ve bilgilendirme faaliyetlerine ilişkin olarak uygulanacak yaptırım ve cezaları belirlemektedir. Bu çerçevede, sağlık hizmetleri sağlayıcıları, hizmetlerini tanıtma ve bilgi verme faaliyetlerini yönetmelik hükümlerine aykırı bir şekilde gerçekleştirirlerse, çeşitli yaptırım ve cezalarla karşılaşabilirler. Yönetmelikte belirtilen yaptırımlar ve cezalar aşağıdaki gibidir:
- Doktorlar ve Diş Hekimleri:** Yönetmelik hükümlerine aykırı olarak tanıtım ve bilgilendirme yaptıklarında, 1219 sayılı Kanunun ilgili maddelerine göre idari para cezası uygulanır. Bu cezalar, tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde ödenmelidir. Ayrıca, ilgili meslek kuruluşlarına bildirimde bulunulur. Bu kısımda bir ek bilgi vermek gerekirse 1219 sayılı kanun göre, bu yönetmelik hükümlerine aykırı olarak tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerinin yapıldığı tespit edilen sağlık tesisleri iki kez uyarılır. Bir yıl içinde üçüncü bir ihlal tespit edilirse, ilgili tıp veya uzmanlık dalındaki birimin faaliyeti üç gün süreyle durdurulur.
- Uluslararası Sağlık Turizmi Sağlık Tesisi veya Aracı Kuruluşları:** Yönetmelik hükümlerine aykırı tanıtım ve bilgilendirme yaptıklarında uyarılır. Bir yıl içinde ikinci bir ihlal tespit edilirse, kuruluşun ve tesisin sağlık turizmi faaliyeti bir ay süreyle durdurulur. Üçüncü bir ihlalde ise, bu süre üç aya çıkar.
- Organ Nakli Yapılan Tıbbi Tedavi Merkezleri:** Yönetmelik hükümlerine aykırı tanıtım ve bilgilendirme faaliyetleri tespit edildiğinde, ilk ihlalde merkezin kadavra organ dağıtımı üç ay süreyle durdurulur. İkinci bir ihlalde ise, nakil türüne göre üç ay süreyle faaliyet izni iptal edilir. Organ veya doku teminine yönelik ilan veya reklam veren veya yayınlayan kişiler hakkında suç duyurusunda bulunulur.
- Yetkisiz, İzinsiz veya Ruhsatsız Sağlık Hizmeti Sunan Kişi, Kurum ve Kuruluşlar:** Yetkisiz sağlık hizmeti sunulan yerlerin faaliyeti derhal durdurulur ve ilgililer hakkında Cumhuriyet savcılığına suç duyurusunda bulunulur.
- Hekim ve Diş Hekimi Dışındaki Sağlık Meslek Mensupları:Sağlık hizmetlerinde çalışan diğer meslek mensupları, sağlık beyanı içermemek, tanı ve tedaviye yönelik olmamak kaydıyla mesleki yetki alanlarında tanıtım ve bilgilendirme yapabilir. Ancak, bu kişiler tarafından yapılan mesleki yetki ihlalleri, sağlık beyanı içeren tıbbi tedaviye yönelik faaliyetler ile bu Yönetmelik hükümlerine aykırı olarak yapılan tanıtım ve bilgilendirme faaliyetleri yetkisiz sağlık hizmeti sunumu olarak değerlendirilir ve ilgililer hakkında Cumhuriyet savcılığına suç duyurusunda bulunulur.
- **Sağlık Mensubu Dışındaki Kişiler:** İnternet üzerinden yapılan sağlıkla ilgili tanıtım ve bilgilendirmelerde, insan sağlığını tehlikeye düşüren veya tanı ve tedavi sürecini olumsuz etkileyen veya bu süreci engelleyici nitelikte suç unsurunun bulunduğu tespit edilen ilgililer hakkında, ilgili içeriklerin erişime engellenmesi için suç duyurusunda bulunulur.
**Sonuç**
Söz konusu yönetmelik, sağlık hizmetlerinin tanıtımı ve bilgilendirilmesi faaliyetlerinin etik ve hukuki çerçevede gerçekleştirilmesini sağlamak amacıyla atılmış bir adım olarak görünmektedir. Unutmamak gerekir ki; sağlıkta reklam yasağı güncel mevzuatımızda mevcuttur, yeni yayımlanan bir düzenleme sağlıkta tanıtım ve bilgilendirme faaliyetinin sınırını çizmektedir. Her zaman olduğu gibi, düzenlemelerin nasıl uygulanacağı büyük önem taşımaktadır. Bu tip düzenlemelerin amacına yönelik sonuçlar doğurabilmesi için; Bakanlık ile ilgili meslek odalarının işbirliği büyük önem taşımaktadır. Oluşturulacak komisyonlarda meslek odalarının üye olarak yer almaları gerektiği değerlendirilmelidir. Zira meslek onurunu korumak ve tıbbi etik kurallara uygunluğu denetlemek ilgili meslek odalarının esas amaç ve görevidir.
İlgili yönetmelik, sağlık hizmetlerinin tanıtımı ve bilgilendirilmesi konusunda belirli standartlar ve kısıtlamalar getirerek, bu faaliyetlerin toplum sağlığını koruma ve geliştirme hedefine uygun bir şekilde yürütülmesini hedeflemektedir. Özellikle, sağlık hizmetlerinin tanıtımı ve bilgilendirilmesinin sadece yetkili sağlık profesyonelleri tarafından yapılması ve belirli bilgilerle sınırlı tutulması, halk sağlığını koruma ve bilgi kirliliğini önleme açısından önemli bir düzenlemedir.
Sağlık turizmi açısından; ülkenin tıbbi standartlar konusunda itibarını zedeleyecek ve hatalı imaj yaratabilecek uygulamaların önüne geçmek, tüm sağlık profesyonelleri açısından önemli bir konudur. Yönetmeliğin, bu tür olumsuzlukların önlenmesine yardımcı olması ve sağlık hizmetlerinin daha etik ve hukuka uygun bir şekilde tanıtılmasını sağlanmasında fayda sağlamasını umarız.
Arb. Av. Ayşe Gül Hanyaloğlu
HANYALOĞLU & ACAR HUKUK BÜROSU